Sidik analizi
Ümumi sidik analizi sidiyin fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsini və sidik çöküntüsünün mikroskopiyasını əhatə edir.
Sidiyin fiziki-kimyəvi xassələrinin aşağıdakı göstəriciləri müəyyən edilir: Sidiyin çatdırılan miqdarı, sidiyin rəngi, bulanıqlığı, nisbi sıxlığı, sidik pH, sidik proteini, sidikdə qlükoza, bilirubin, urobilinogen, keton cisimləri, nitritlər.
Sidik çöküntüsünün mikroskopik müayinəsi ilə sidik çöküntüsünün elementləri müəyyən edilir: düz, keçid, böyrək epiteli, leykositlər, eritrositlər, silindrlər, selik və sidik çöküntüsünün elementləri: (duzlar, sistin kristalları, neytral yağ, turşular, hemosiderin, hematoidin).
Bundan əlavə, sidik çöküntülərində bakteriyalar, maya göbələkləri edilir.
Sidik çöküntü elementləri 2 qrupa bölünür: üzvi (hüceyrə elementləri) və qeyri-üzvi (müxtəlif duzlar); daha böyük praktiki (diaqnostik) əhəmiyyət kəsb edən üzvi çöküntü elementlərinin öyrənilməsidir. Sidik çöküntüsünün öyrənilməsinin əsas üsulu mikroskopun görünüşü sahəsində əmələ gələn elementlərin tərkibinin qiymətləndirilməsi ilə yerli preparatların mikroskopik tədqiqidir.
Analiz nə üçün istifadə olunur?
• Orqanizmin tam müayinəsi;
• Böyrək və sidik yollarının xəstəliklərinin diaqnostikası və differensial diaqnostikası;
• Sidik orqanlarının xəstəliklərinin müalicəsinin effektivliyini qiymətləndirməsi;
• Metabolik xəstəliklərin, su-elektrolit balansının pozulmasının diaqnostikası;
• Mədə-bağırsaq traktının xəstəliklərinin diaqnostikası;
• Yoluxucu və iltihabi xəstəliklərin diaqnostikası;
• Cərrahi və ya terapevtik müalicə zamanı xəstənin klinik vəziyyətini qiymətləndirməsi.
Analiz nə vaxt təyin olunur?
• Müxtəlif profilli xəstələrin hərtərəfli müayinəsi və monitorinqi:
• Profilaktik müayinə:
• Sidik sistemi xəstəliyinin simptomları olduqda (sidiyin rənginin və qoxusunun dəyişməsi, tez-tez və ya nadir hallarda sidiyə getmə, gündəlik sidiyin həcminin artması və ya azalması, qarın altındakı ağrı, bel bölgəsində ağrı, qızdırma, şişkinlik );
• Böyrəklərin və sidik yollarının patologiyasının müalicəsi zamanı və sonra;
• Nefrotoksik dərmanların qəbulu fonunda.
Nəticənin interpretasiyası
Aseton sidikdə
Normal göstəriciləri: yoxdur.
Artma:
• ketoasidotik koma;
• şəkərli diabetin ağır vəziyyətləri.
Bakteriyalar
1 ml sidikdə 100 000-dən çox bakteriya aşkarlanarsa, bakteruriya adlanır. Törədicinin formasını və antibiotiklərə qarşı həssaslığı¬nı sidiyin əkilməsi ilə müəyyən etmək mümkündür.
Normal göstəriciləri: yoxdur.
Artma:
• sidik çıxarıcı yolların infeksiyaları;
• pielonefrit;
• sistit;
• uretrit;
• prostatit.
Bilirubin
Qanda konyuqasiya olunmuş fraksiyası hesabına bilirubinin miqdarı artdıqda böyrəklərdən fıltrasiya olunaraq, sidikdə izlə¬nilir.
Normal göstəriciləri: yoxdur.
Artma;
• mexaniki sarılıq.
Eritrositlər
Əgər səhər sidiyində mikroskopla görünən sahədə 2-dən ar¬tıq eritrosit varsa, bu eritrosituriya (hematuriya) adlanır.
Normal göstəriciləri: mikroskopun görmə sahəsində 2 ədəddən çox olmamalıdır.
Eritrositlər mensturasiya zamanı sidiyə düşə bilər! Qadınlar sidiyi müayinə etdirərkən mütləq menstural tsiklin neçənci günü olması haqda məlumat verməlidirlər.
Bəzən şəkər çuğunduru, qırmızı meyvələr, ketçup, tomat pastası, qırmızı rəngli konditer məmulatları, fenolftalein eritrositlər, yaxud hematuriya olmadıqda belə sidiyin rəngini dəyişirlər. Bu yalançı hematuriya adlanır.
Artma:
• ağır metal duzları ilə zəhərlənmə;
• böyrəklərin dərman zədələnməsi;
• böyrəklərin polikistozu;
• böyrəklərin şişləri;
• interstisial nefrit;
• kəskin və xroniki qlomerulonefrit;
• pielonefrit;
• sidikdaşı xəstəliyi;
• sistit;
• sulfanilamid, streptomisin, kanamisin, gentamisin, analgetiklər (analgin, fenasetin, fenilbutazon, butadion) qəbulu;
• uretrit.
Mühüm dərəcəli artma:
• böyrək qanamaları (proteinuriya, silindruriya, leykosituriva ilə birləşir);
• böyrəklərin, yaxud sidik yollarının travması;
• prostat vəzi damarlarından qanaxma;
• sidikçıxarıcı yollarda qanaxma.
Keton cisimcikləri
Normal göstəriciləri: yoxdur.
Artma:
• aclıq;
• ağır gedişatlı şəkərli diabet;
• ketoasidotik koma.
Qlükoza
Normal göstəriciləri: 0,3 q/ sut. az olmalıdır. Yüksəlmə:
• qidada qlükozanın çoxluğu;
• qlükozaya tolerantlığın pozulması;
• şəkərli diabet.
pH reaksiyası
Normal göstəriciləri: turş 5,0-7,5.
Qələvi:
• meyvə tərəvəzin çoxlu qəbul edilməsi, rasiond ət məhsullarının azaldılması;
• sidikdaşı xəstəliyi (qarışıq daşlar).
Turş:
• sidikdaşı xəstəliyi (urat və sistein daşları).
Sidiyin miqdarı
Artma:
• xroniki böyrək çatışmazlığı;
• xronik pielonefrit;
• şəkərli diabet.
Azalma:
• kəskin qlomerulonefrit;
• sidikdaşı xəstəliyi.
Leykositlər
Sidikdə leykositlərin artmasına leykosituriya deyilir. Kəskin leykosituriyalarda hüceyrələr topalaşırlar. Piuriya makroskopik olaraq sidikdə irin olmasını bildirir.
Normal göstəriciləri: görmə sahəsində 5-dək leykosit.
Artma:
• allergik reaksiya;
• infeksion-immun iltihab;
• interstisial nefrit;
• pielonefrit;
• sidikdaşı xəstəliyi.
Sidiyin rəngi
Sidiyin rəngi içərisində olan uroxromlardan asılıdır. Bir neçə hallarda, məsələn xroniki böyrək çatışmazlığında uroxromlar ayrılmadığına görə sidiyin rəngi açıq olur. Digər hallarda zülal¬ların parçalanması artarkən tündləşir.
Normalgöstəriciləri: samanı sarı.
Şəffaf:
• xroniki böyrək çatışmazlığı.
Tünd-qəhvəyi:
• ağır infeksion xəstəliklər;
• hipertireoz;
• kəskin hepatit virusu;
• qızdırma;
• parenximatoz sarılıq (urobilinogenlərin miqdarının artması hesabına);
• şişlər.
Çox tünd (pivə rəngində):
• mexaniki sarılıq (sərbəst bilirubunin miqdarı artır urobilinogen olmur).
“Ət yuyuntusu”rəngi:
• böyrək hematuriyası;
• kəskin qlomerulonefrit.
Dərman preparatlarının təsiri:
• fenilin - çəhrayı;
• furadonon, furaqin, rifampisin- narıncı;
• xloroxin, akrixin-açıq-sarı;
• metronidazol -tünd qəhvəyi.
Sidikdə ammonium
Artma:
• ağır hepatit;
• qaraciyər çatmamazlığı;
• qaraciyər sirrozu.
Sıxlıq
Artma:
• quru yemək;
• maye ifrazının azalması;
• səhv de- və ya rehidratasion müalicə.
Azalma:
• kəskin böyrək çatışmazlığı.
Silindrlər
Silindrlər müxtəlif böyrək patologiyalarında- böyrək daxilin¬də sidik cərəyanı zəiflədikdə, sərtləşmiş proteinuriyalarda əmələ gələn elementlərdəndir.
Silindrlər təmiz zülali (hialin, mumşəkilli) və hüceyrəvi (eritrositar, leykositar, epitelial) olurlar. Dənəli silindrlərdə zülal əsası dağılmış hüceyrələrin parçalanmış hissəcikləri ilə örtül¬müş olur. Silindruriya kanalcıqlarda zülal çökməsi ilə bağlıdır.
Normal göstəriciləri: olmur.
Hialin:
• diaqnostik əhəmiyyət kəsb etmir;
• fiziki gərginlik zamanı.
Dənəli:
• böyrək parenximasınm zədələnməsi.
Mumşəklilli:
• böyrək parenximasımn zədələnməsi. Piqmentləşmiş:
• hemoqlobinuriya, mioqlobinuriya-eritrositlər olraadıqda.
Artma:
• xronik böyrək çatışmazlığı;
• pielonefrit.
Sutkalıq zülal
• arterial hipertenziya;
• Bens -Cons proteinuriyası;
• böyrək durğunluğu;
• böyrəklərin amiloidozu;
• böyrəklərin bədxassəli törəmələri;
• xronik böyrək çatışmazlığı;
• xronik qlomerulonefrit;
• mielom xəstəliyi;
• nefrotik sindrom;
• penisillamin, qızıl preparatları qəbulu;
• pielonefrit;
• sistem qurdeşənəyi, sistem vaskulitlər;
• şəkərli diabet, diabetik nefropatiya.
Şəffaflıq
Normal göstəriciləri: şəffaf.
Bulanıq:
• “ət yaxantısı” makrohematuriya;
• bakteruriya;
• içərisində seliyin artması;
• leykosituriya.
Çöküntü:
• kristallik -sidikdaşı xəstəliyi;
• qəhvəyi-qırmızı- fosfatların çox miqdarı;
• narıncı -qırmızı uratların çox miqdarı;
• zəif-kəskin böyrək çatmamazlığı.
Ümumi zülal
Artma:
• arterial təzyiq;
• Bens -Cons proteinuriyası;
• böyrək durğunluğu;
• böyrəklərin amiloidozu;
• böyrəklərin bədxassəli törəmələri;
• gəzinti proteinuriyası (uzun müddətli gəzmə);
• xronik böyrək çatışmazlığı;
• qızdırma;
• qlomerulonefirit;
• mielom xəstəliyi;
• nefrotik sindrom.
• ortostatik proteinuriya (uzun müddətli vertikal vəziyyət);
• penisillamin, qızıl preparatları qəbulu;
• sidik sindromu;
• sistem qurdeşənəyi, sistem vaskulitlər;
• şəkərli diabet, diabetik neffopatiya.