Göy öskürəyin yaranma səbəbləri
Göy öskürək bakteriyaları tənəffüs yollarının selikli qişasının qıcıqlandıran xüsusi toksinlər ifraz edir. Nəticədə diafraqma və bronx əzələllərinin, necə deyərlər, spastik öskürəyi yaranır. Öskürək refleksi tədricən uzunsov beyinin (baş beynin bir bölməsi) tənəffüs mərkəzində özünə yer edir ki, bu da öskürək tutmalarının güclənməsinə və tez-tez yaranmasına şərait yaradır. Xəstəliyin inkubasiya dövrü (yoluxmadan ilkin simptomların özünü göstərməsinədək olan period) adətən, 1-2 həftə çəkir. Göy öskürək tədricən inkişaf edir. Temperatur o qədər də yüksəlmir, zökəm və öskürək başlayır.
Göy öskürəyin əlamətləri
Xəstə fit səsini xatırladan kimi nəfəs alır, tutmalı və ard-arda gələn öskürək müşahidə olunur. Bəzən belə tutmalar qusma, üzün göyərməsi və ya qızarması, bəlğəm gəlməsi ilə müşayiət olunur. Bir gün ərzində, xəstəliyin ağırlığından asılı olaraq, bu cür tutmaların sayı 20-30 və daha artıq ola bilər.
Xəstənin üzü şişkinləşır, bəzən dəridə qanaxmalar yaranır. Konyuktivit başlaya, dil yüyənində yara əmələ gələ bilər. Qıcolma ilə müşayiət olunan öskürək tutmaları sutkanın istənilən vaxtında, əsasən isə, gecə saatlarında və ya səhərə yaxın müşahidə edilir.
Göy öskürəyin ağırlaşmaları
Göy öskürəyin ən çox rast gəlinən ağırlaşması – pnevmoniyadır, hansı ki, artıq başqa mikroblar – streptokokk və stafilokokklar tərəfindən törədilir. Bir yaşa qədər olan uşaqlarda göy öskürək tutmaları bir neçə saniyədən başlamış, bir neçə dəqiqəyə qədər davam edən tənəffüs dayanması ilə müşahidə olunur. Bu zaman oksigen çatışmazlığından skelet əzələlərində qıcolmalar, ensafalopatiya və s. inkişaf edə bilər.
Klinik praktikada göy öskürəyin diaqnostikasında bir neçə laborator testlərindən istifadə olunur: qidalı mühitdə əkilmə analizi, birbaşa immunofluoressensiya (DIF), seroloji üsullar və polimeraza zəncirvari reaksiya (PZR) testi.
Kəskin və cari infeksiyanın diaqnostikası göy öskürək patogeni (Bordetella pertussis) xüsusi IgA antikorlarının müəyyən edilməsinə yönəlmiş tədqiqatdır. Göy öskürək kəskin antroponoz bakterial infeksiyadır, onun xarakterik xüsusiyyətlərindən biri uzun davam edən tutma şəkilli öskürəkdir. Xəstəliyin törədicisi Bordetella Pertussis, Bordet - Janqu çubuğu, sərt aeroblara aid olan hərəkətsiz kiçik qram-mənfi kokkobasillərdir. İnfeksiya hava damcı yolu ilə ötürülür. İnfeksiya mənbəyi hər hansı bir yoluxucu prosesi olan xəstə bir insandır.
Xəstəliyin gedişində aşağıdakı dövrlər fərqlənir: inkubasiya (3 gündən 14 günə qədər, orta hesabla 7-8 gün), kataral (5-8 gündən 11-14 günə qədər), paroksizmal və ya spazmodik (2 -3 həftədən 6-8 həftəyə qədər və ya daha çox), reqressiya dövrü və ya erkən sağalma (2 həftədən 8 həftəyə qədər) və rekonvalessensiya (2 aydan 6 aya qədər). Göy öskürəyin ən xarakterik xüsusiyyətləri xəstəliyin paroksizmal dövrünü xarakterizə edən təzahürlərdir. Bunlara paroksizmal gedişi olan quru spastik öskürək, nazolabial üçbucağın sianozu, akrosianoz, qusma, zəiflik, bədən istiliyi isə əsasən normaldır. Klinik qan testində leykositoz, nisbi və mütləq limfositoz qeyd edilə bilər. Xəstəliyin ağır gedişində ağırlaşmaların inkişafı mümkündür: serebrovaskulyar pozulma, huşunu itirmə, konvulsiyalar, ağciyərlərin və mediastinumun amfizemiyası, atelektaz, qanaxma, yırtıq, ikincil infeksiya inkişafı ilə bronxit, pnevmoniya, plevrit, otit, mediastinit. Qeyd edək ki, xəstəlik ən çox uşaqlarda görünür. Daha qısa inkubasiya, uzun paroksizmal dövr, ağır nəticələrin və ağırlaşmaların inkişafı ilə xarakterizə olunur. Böyüklərdə və əvvəlki peyvənddən sonra insanlarda göy öskürək yüngül, atipik və ya silinmiş formada baş verə bilər. Bordetella öskürək patogeni ilə ilkin yoluxma halında, xəstəliyin klinik əlamətlərinin başlanğıcından ikinci həftədə IgA və IgM siniflərinin anticisimləri sintez olunmağa başlayır. Sonra xəstəliyin 3-4-cü həftəsində IgG sinif antikorlarının sintezi başlayır, 6-8-ci həftədə maksimum səviyyəyə çatır və sonra tədricən azalır. IgA antikorlarının aşkarlanması peyvənd olunmamış uşaqlarda və böyüklərdə kəskin və ya cari infeksiyanın olduğunu göstərə bilər.Peyvənd edilmiş uşaqlarda və böyüklərdə ağır serokonversiya infeksiyanın mövcudluğunu göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, altı aydan kiçik körpələr Bordetella pertussis infeksiyasına qarşı IgA anticisimləri sintez edə bilməzlər, ona görə də bu yaşda olan körpələrdə IgA testinin mənfi nəticəsi göy öskürəyin olmadığı anlamına gəlmir.
Tədqiqat nə üçün istifadə olunur?
- Bordetella pertussis patogeninin yaratdığı göy öskürəyin seroloji laboratoriya diaqnostikası üçün;
- Bordetella pertussisin səbəb olduğu kəskin və cari infeksiyanın diaqnozu üçün, xəstəliyin ilk klinik əlamətlərinin başlanğıcından ikinci həftədən başlayaraq;
- Göy öskürəyə qarşı peyvənd olunmamış uşaqlarda kəskin və cari infeksiyanın diaqnozu;
- Peyvənd olunmuş uşaqlarda və ağır serokonversiya əlamətləri olan böyüklərdə kəskin və cari infeksiyanın diaqnozu üçün.
Tədqiqat nə vaxt təyin olunur?
Göy öskürəyin klinik təzahürləri ilə: dərin xırıltı, qusma, nazolabial üçbucağın sianozu, akrosianoz, zəiflik, burun axması, bədən istiliyi əsasən normaldır, qızdırma mümkündür, paroksizmal gedişi olan quru spastik öskürək, klinik qan testində - leykositoz.
Bordetella pertussisin səbəb olduğu göy öskürəkdən şübhələnirsinizsə, xəstəliyin ilk klinik əlamətlərinin başlanğıcından ikinci həftədən başlayaraq.
Göy öskürək xəstələri ilə yaxın təmasda olan şəxsləri müayinə edərkən.
Kəskin respirator virus xəstəlikləri, qızılca, bronxit, pnevmoniya, bronxial astma ilə differensial diaqnostikada.
Müsbət nəticənin səbəbləri:
- göy öskürək var;
- Bordetella pertussis patogeninin səbəb olduğu kəskin və cari infeksiya;
- tipik klinik təzahürlər olmadıqda göy öskürəyin yüngül, silinmiş və ya atipik formaları.
Mənfi nəticənin səbəbləri:
- göy öskürək yoxdur;
- immun reaksiyanın olmaması və ya azalması;
- virus infeksiyasının erkən şərtləri və xüsusi antikorların sintezinin olmaması;
- yalançı mənfi və ya qeyri-spesifik nəticələr.
Nəticəyə nə təsir edə bilər?
- Xəstəliyin klinik dövrü, xəstənin yaşı, əvvəlki peyvəndi.
- Yeni doğulmuş uşaqlarda immun reaksiyanın xüsusiyyətləri.
Vacib Qeydlər
Altı aydan kiçik körpələr və immuniteti zəif olanlar B. pertussis infeksiyasına qarşı IgA antikorları istehsal edə bilməzlər. Buna görə də, bu yaşda olan uşaqlarda IgA testinin mənfi nəticəsi göy öskürəyin olmaması demək deyil.
Müayinənin nəticələrini şərh edərkən xəstələrin yaşını, xəstəliyin klinik mərhələsini (dövrünü) və əvvəlki peyvəndi nəzərə almaq lazımdır. Alınan nəticələrin hərtərəfli qiymətləndirilməsi üçün onlar epidemioloji, klinik və digər laboratoriya məlumatları ilə müqayisə edilməlidir.